भारतीय राज्यघटनेतील शिक्षणाविषयक तरतुदी

 

भाग 1: शिक्षणाचा अधिकार (RTE Act 2009)

1. RTE Act कोणत्या वर्षी पारित झाला?
   👉 उत्तर: 2009

2. RTE कायदा कोणत्या अनुच्छेदावर आधारित आहे?
   👉 उत्तर: अनुच्छेद 21A

3. RTE कायदा कधी लागू झाला?
   👉 उत्तर: 1 एप्रिल 2010

4. RTE कायद्यानुसार शिक्षण कोणत्या वयोगटासाठी मोफत आहे?
   👉 उत्तर: 6 ते 14 वर्षे

5. RTE कायद्यानुसार खासगी शाळांनी गरीब विद्यार्थ्यांसाठी किती टक्के जागा राखाव्यात?
   👉 उत्तर: 25%

6. RTE कायद्यानुसार शाळेत प्रवेशासाठी मुलाचे कोणते प्रमाणपत्र आवश्यक नाही?
   👉 उत्तर: जन्म प्रमाणपत्र आवश्यक नाही.

7. RTE Act अंतर्गत शिक्षणाची जबाबदारी कोणावर आहे?
   👉 उत्तर: केंद्र व राज्य सरकार दोन्हीवर (समवर्ती यादी).

8. RTE Act अंतर्गत शाळा बंद करणे अथवा नाकारणे हे कोणत्या अधिकाराचे उल्लंघन आहे?
   👉 उत्तर: मूलभूत अधिकार (21A).

9. RTE Act मध्ये किती अध्याय आणि कलमे आहेत?
   👉 उत्तर: 7 अध्याय आणि 38 कलमे.

10. RTE Act मध्ये शिक्षणाचा दर्जा कोण ठरवतो?
    👉 उत्तर: राज्य सरकार व शिक्षण मंडळे (SCERT / NCERT मार्गदर्शक सूचनांनुसार).

---

भाग 2: उच्च शिक्षण व तांत्रिक शिक्षण कायदे

11. UGC Act कधी पारित झाला?
    👉 उत्तर: 1956

12. UGC चे मुख्यालय कुठे आहे?
    👉 उत्तर: नवी दिल्ली

13. AICTE Act कोणत्या वर्षी लागू झाला?
    👉 उत्तर: 1987

14. AICTE कोणत्या प्रकारचे शिक्षण नियंत्रित करते?
    👉 उत्तर: तांत्रिक, अभियांत्रिकी, व्यवस्थापन, वास्तुशास्त्र.

15. NCTE Act कोणत्या वर्षी लागू झाला?
    👉 उत्तर: 1993

16. NCTE Act चा मुख्य उद्देश काय आहे?
    👉 उत्तर: शिक्षक शिक्षण संस्था नियमन व मान्यता.

17. IGNOU Act कोणत्या वर्षी पारित झाला?
    👉 उत्तर: 1985

18. IGNOU चे मुख्यालय कुठे आहे?
    👉 उत्तर: नवी दिल्ली

19. Central Universities Act कधी पारित झाला?
    👉 उत्तर: 2009

20. UGC अंतर्गत किती प्रकारच्या विद्यापीठांना मान्यता मिळते?
    👉 उत्तर: केंद्रीय, राज्य, मान्यताप्राप्त खाजगी, व डीम्ड विद्यापीठ.

---

भाग 3: शैक्षणिक संस्थांचे कायदे व योजना

21. NCERT कधी स्थापन झाली?
    👉 उत्तर: 1961

22. NCERT ची स्थापना कोणत्या मंत्रालयांतर्गत झाली?
    👉 उत्तर: शिक्षण मंत्रालय (आताचे शिक्षण मंत्रालय / MoE).

23. Navodaya Vidyalaya Samiti कधी सुरू झाली?
    👉 उत्तर: 1986

24. Kendriya Vidyalaya Sangathan कधी स्थापन झाले?
    👉 उत्तर: 1963

25. राष्ट्रीय साक्षरता अभियान (NLM) कधी सुरू झाला?
    👉 उत्तर: 1988

26. Sarva Shiksha Abhiyan कोणत्या वर्षी सुरू झाले?
    👉 उत्तर: 2001

27. Mid-Day Meal Scheme कधी सुरू झाली?
    👉 उत्तर: 1995

28. RMSA (Rashtriya Madhyamik Shiksha Abhiyan) कधी सुरू झाले?
    👉 उत्तर: 2009

29. RUSA (Rashtriya Uchchatar Shiksha Abhiyan) कधी सुरू झाले?
    👉 उत्तर: 2013

30. Samagra Shiksha Abhiyan कधी सुरू झाले?
    👉 उत्तर: 2018

---

भाग 4: शिक्षणाशी संबंधित इतर कायदे

31. The Equal Opportunities, Protection of Rights and Full Participation Act कशासाठी आहे?
    👉 उत्तर: अपंग विद्यार्थ्यांसाठी समान शिक्षणाची हमी.

32. The Juvenile Justice Act (2000) मध्ये कोणत्या मुलांना शिक्षणाची संधी देण्यावर भर आहे?
    👉 उत्तर: अनाथ आणि गुन्हेगारी पार्श्वभूमीतील मुलांना.

33. The Child Labour (Prohibition and Regulation) Amendment Act 2016 ने कोणती तरतूद केली?
    👉 उत्तर: 14 वर्षांखालील मुलांचे कामावर बंदी व शिक्षण अनिवार्य केले.

34. PWD (Persons with Disabilities) Act कोणत्या वर्षी लागू झाला?
    👉 उत्तर: 1995

35. Right to Education आणि Child Labour कायदे एकमेकांशी कसे संबंधित आहेत?
    👉 उत्तर: दोन्ही मुलांच्या शिक्षण व संरक्षणाचा अधिकार देतात.

36. National Policy for Children कधी जाहीर झाली?
    👉 उत्तर: 2013

37. बालकांचे संरक्षण कायदा (POCSO Act) शिक्षण संस्थांना का महत्त्वाचा आहे?
    👉 उत्तर: शाळांमध्ये बालसुरक्षेची जबाबदारी ठरवतो.

38. Child Marriage Restraint Act शिक्षणाशी कसा संबंधित आहे?
    👉 उत्तर: शिक्षण वाढवून बालविवाह कमी करण्यास मदत.

39. Right to Information Act 2005 शिक्षण संस्थांवर लागू आहे का?
    👉 उत्तर: होय, शासकीय व अनुदानित संस्थांवर लागू आहे.

40. The Minority Educational Institutions Act कधी लागू झाला?
    👉 उत्तर: 2004

---

भाग 5: राष्ट्रीय शिक्षण धोरणे (NEP)

41. पहिले राष्ट्रीय शिक्षण धोरण कधी आले?
    👉 उत्तर: 1968

42. दुसरे राष्ट्रीय शिक्षण धोरण कधी आले?
    👉 उत्तर: 1986 (1992 मध्ये सुधारित).

43. नवे शिक्षण धोरण (NEP 2020) कोणी मंजूर केले?
    👉 उत्तर: केंद्रीय मंत्रिमंडळ (29 जुलै 2020).

44. NEP 2020 अंतर्गत शिक्षण रचना काय आहे?
    👉 उत्तर: 5+3+3+4 प्रणाली.

45. NEP 2020 अंतर्गत शैक्षणिक नियामक कोणता प्रस्तावित आहे?
    👉 उत्तर: Higher Education Commission of India (HECI).

46. NEP 2020 अंतर्गत मातृभाषेत शिक्षण कोणत्या स्तरापर्यंत सुचवले आहे?
    👉 उत्तर: 5वी पर्यंत (किंवा शक्य असल्यास 8वी पर्यंत).

47. NEP 2020 अंतर्गत व्यावसायिक शिक्षणाला कोणता दर्जा दिला आहे?
    👉 उत्तर: मुख्य प्रवाहातील शिक्षणाचा भाग म्हणून.

48. NEP 2020 मध्ये शिक्षक प्रशिक्षण कोणत्या संस्थेद्वारे सुधारण्याचा उल्लेख आहे?
    👉 उत्तर: National Professional Standards for Teachers (NPST).

49. NEP 2020 मध्ये डिजिटल शिक्षणासाठी कोणते मंच सुचवले आहे?
    👉 उत्तर: National Educational Technology Forum (NETF).

50. NEP 2020 चे दीर्घकालीन उद्दिष्ट काय आहे?
    👉 उत्तर: गुणवत्तापूर्ण, समावेशक आणि कौशल्याधारित शिक्षण सर्वांसाठी 2040 पर्यंत.

---

📘 निष्कर्ष :

भारतीय शिक्षण व्यवस्थेवर खालील कायदे सर्वाधिक प्रभावी आहेत 👇
1️⃣ RTE Act 2009
2️⃣ UGC Act 1956
3️⃣ NCTE Act 1993
4️⃣ AICTE Act 1987
5️⃣ NEP 2020

---

📘 भारतीय राज्यघटनेतील शिक्षणाशी संबंधित सर्व महत्त्वाचे कायदे

 वस्तुनिष्ठ प्रश्न उत्तरासह

---

भाग 1 : शिक्षणाचा अधिकार (RTE Act 2009)

1. RTE Act कोणत्या वर्षी पारित झाला?
   👉 उत्तर: 2009

2. RTE कायदा कोणत्या अनुच्छेदावर आधारित आहे?
   👉 उत्तर: अनुच्छेद 21A

3. RTE कायदा कधी लागू झाला?
   👉 उत्तर: 1 एप्रिल 2010

4. RTE कायद्यानुसार शिक्षण कोणत्या वयोगटासाठी मोफत आहे?
   👉 उत्तर: 6 ते 14 वर्षे

5. RTE कायद्यानुसार खासगी शाळांनी गरीब विद्यार्थ्यांसाठी किती टक्के जागा राखाव्यात?
   👉 उत्तर: 25%

6. RTE कायद्यानुसार शाळेत प्रवेशासाठी मुलाचे कोणते प्रमाणपत्र आवश्यक नाही?
   👉 उत्तर: जन्म प्रमाणपत्र आवश्यक नाही

7. RTE Act अंतर्गत शिक्षणाची जबाबदारी कोणावर आहे?
   👉 उत्तर: केंद्र व राज्य सरकार दोन्हीवर

8. RTE Act अंतर्गत शाळा बंद करणे अथवा नाकारणे हे कोणत्या अधिकाराचे उल्लंघन आहे?
   👉 उत्तर: मूलभूत अधिकार (अनुच्छेद 21A)

9. RTE Act मध्ये किती अध्याय आणि कलमे आहेत?
   👉 उत्तर: 7 अध्याय आणि 38 कलमे

10. RTE Act मध्ये शिक्षणाचा दर्जा कोण ठरवतो?
    👉 उत्तर: राज्य सरकार व शिक्षण मंडळे

---

भाग 2 : उच्च शिक्षण व तांत्रिक शिक्षण कायदे

11. UGC Act कधी पारित झाला?
    👉 उत्तर: 1956

12. UGC चे मुख्यालय कुठे आहे?
    👉 उत्तर: नवी दिल्ली

13. AICTE Act कोणत्या वर्षी लागू झाला?
    👉 उत्तर: 1987

14. AICTE कोणत्या प्रकारचे शिक्षण नियंत्रित करते?
    👉 उत्तर: तांत्रिक, अभियांत्रिकी, व्यवस्थापन, वास्तुशास्त्र

15. NCTE Act कोणत्या वर्षी लागू झाला?
    👉 उत्तर: 1993

16. NCTE Act चा मुख्य उद्देश काय आहे?
    👉 उत्तर: शिक्षक शिक्षण संस्था नियमन व मान्यता

17. IGNOU Act कोणत्या वर्षी पारित झाला?
    👉 उत्तर: 1985

18. IGNOU चे मुख्यालय कुठे आहे?
    👉 उत्तर: नवी दिल्ली

19. Central Universities Act कधी पारित झाला?
    👉 उत्तर: 2009

20. UGC अंतर्गत किती प्रकारच्या विद्यापीठांना मान्यता मिळते?
    👉 उत्तर: केंद्रीय, राज्य, खाजगी व डीम्ड विद्यापीठ

---

भाग 3 : शैक्षणिक संस्थांचे कायदे व योजना

21. NCERT कधी स्थापन झाली?
    👉 उत्तर: 1961

22. NCERT कोणत्या मंत्रालयांतर्गत कार्य करते?
    👉 उत्तर: शिक्षण मंत्रालय (Ministry of Education)

23. Navodaya Vidyalaya Samiti कधी सुरू झाली?
    👉 उत्तर: 1986

24. Kendriya Vidyalaya Sangathan कधी स्थापन झाले?
    👉 उत्तर: 1963

25. राष्ट्रीय साक्षरता अभियान (NLM) कधी सुरू झाला?
    👉 उत्तर: 1988

26. Sarva Shiksha Abhiyan कोणत्या वर्षी सुरू झाले?
    👉 उत्तर: 2001

27. Mid-Day Meal Scheme कधी सुरू झाली?
    👉 उत्तर: 1995

28. Rashtriya Madhyamik Shiksha Abhiyan (RMSA) कधी सुरू झाले?
    👉 उत्तर: 2009

29. Rashtriya Uchchatar Shiksha Abhiyan (RUSA) कधी सुरू झाले?
    👉 उत्तर: 2013

30. Samagra Shiksha Abhiyan कधी सुरू झाले?
    👉 उत्तर: 2018

---

भाग 4 : शिक्षणाशी संबंधित इतर कायदे

31. Equal Opportunities, Protection of Rights and Full Participation Act कशासाठी आहे?
    👉 उत्तर: अपंग विद्यार्थ्यांसाठी समान शिक्षणाची हमी

32. Juvenile Justice Act (2000) मध्ये कोणत्या मुलांना शिक्षणाची संधी देण्यावर भर आहे?
    👉 उत्तर: अनाथ व गुन्हेगारी पार्श्वभूमीतील मुलांना

33. Child Labour (Prohibition and Regulation) Amendment Act 2016 ने काय तरतूद केली?
    👉 उत्तर: 14 वर्षांखालील मुलांच्या कामावर बंदी व शिक्षण अनिवार्य केले

34. PWD (Persons with Disabilities) Act कोणत्या वर्षी लागू झाला?
    👉 उत्तर: 1995

35. Right to Education आणि Child Labour कायदे एकमेकांशी कसे संबंधित आहेत?
    👉 उत्तर: दोन्ही मुलांच्या शिक्षण व संरक्षणाचा अधिकार देतात

36. National Policy for Children कधी जाहीर झाली?
    👉 उत्तर: 2013

37. बालकांचे संरक्षण कायदा (POCSO Act) शिक्षण संस्थांना का महत्त्वाचा आहे?
    👉 उत्तर: शाळांमध्ये बालसुरक्षेची जबाबदारी ठरवतो

38. Child Marriage Restraint Act शिक्षणाशी कसा संबंधित आहे?
    👉 उत्तर: शिक्षण वाढवून बालविवाह कमी करण्यास मदत

39. Right to Information Act 2005 शिक्षण संस्थांवर लागू आहे का?
    👉 उत्तर: होय, शासकीय व अनुदानित संस्थांवर लागू आहे

40. Minority Educational Institutions Act कधी लागू झाला?
    👉 उत्तर: 2004

---

भाग 5 : राष्ट्रीय शिक्षण धोरणे (NEP)

41. पहिले राष्ट्रीय शिक्षण धोरण कधी आले?
    👉 उत्तर: 1968

42. दुसरे राष्ट्रीय शिक्षण धोरण कधी आले?
    👉 उत्तर: 1986 (1992 मध्ये सुधारित)

43. नवे शिक्षण धोरण (NEP 2020) कोणी मंजूर केले?
    👉 उत्तर: केंद्रीय मंत्रिमंडळ (29 जुलै 2020)

44. NEP 2020 अंतर्गत शिक्षण रचना काय आहे?
    👉 उत्तर: 5+3+3+4 प्रणाली

45. NEP 2020 अंतर्गत शैक्षणिक नियामक कोणता प्रस्तावित आहे?
    👉 उत्तर: Higher Education Commission of India (HECI)

46. NEP 2020 अंतर्गत मातृभाषेत शिक्षण कोणत्या स्तरापर्यंत सुचवले आहे?
    👉 उत्तर: 5वी पर्यंत (किंवा शक्य असल्यास 8वी पर्यंत)

47. NEP 2020 अंतर्गत व्यावसायिक शिक्षणाला कोणता दर्जा दिला आहे?
    👉 उत्तर: मुख्य प्रवाहातील शिक्षणाचा भाग म्हणून

48. NEP 2020 मध्ये शिक्षक प्रशिक्षणासाठी कोणते निकष प्रस्तावित आहेत?
    👉 उत्तर: National Professional Standards for Teachers (NPST)

49. NEP 2020 मध्ये डिजिटल शिक्षणासाठी कोणते मंच प्रस्तावित आहे?
    👉 उत्तर: National Educational Technology Forum (NETF)

50. NEP 2020 चे दीर्घकालीन उद्दिष्ट काय आहे?
    👉 उत्तर: गुणवत्तापूर्ण, समावेशक आणि कौशल्याधारित शिक्षण सर्वांसाठी 2040 पर्यंत

---