तर्क व अनुमान बुद्धिमत्ता चाचणी

  (Logical & Analytical Reasoning)

हा भाग स्पर्धा परीक्षा (MPSC, पोलीस भरती, तलाठी, शिक्षक, बँक, रेल्वे) मध्ये सर्वात महत्त्वाचा आहे.
खाली दिले आहेत —

---

🧩 तर्क व अनुमान बुद्धिमत्ता चाचणी –  प्रश्न उत्तर व स्पष्टीकरणासह

---

🔹 १. तर्कशक्ती (Logical Reasoning)

1. सर्व मांजरी प्राणी आहेत. सर्व प्राणी जिवंत आहेत.
तर, सर्व मांजरी जिवंत आहेत का?
👉 उत्तर: होय
📝 स्पष्टीकरण: “मांजरी ⊂ प्राणी ⊂ जिवंत” म्हणून निष्कर्ष बरोबर.*

2. सर्व फळे गोड असतात. संत्रे गोड आहे.
तर संत्रे फळ आहे का?
👉 उत्तर: हो
📝 स्पष्टीकरण: दोन्ही विधानांवरून स्पष्ट संबंध आहे.*

3. काही शिक्षक डॉक्टर आहेत.
तर काही डॉक्टर शिक्षक आहेत का?
👉 उत्तर: हो
📝 स्पष्टीकरण: परस्पर संबंध (Some A are B → Some B are A).*

4. काही मुले खेळाडू आहेत.
सर्व खेळाडू तंदुरुस्त आहेत.
तर, काही मुले तंदुरुस्त आहेत का?
👉 उत्तर: हो

5. सर्व पक्षी उडतात.
मोर पक्षी आहे.
तर मोर उडतो का?
👉 उत्तर: हो (मर्यादित प्रमाणात, पण तर्कशास्त्रानुसार “हो”)

---

🔹 २. अनुमान (Inference Reasoning)

6. “पाऊस पडतो म्हणून रस्ता ओला झाला.”
तर, रस्ता ओला असल्यास काय निष्कर्ष काढाल?
👉 उत्तर: पाऊस पडला असू शकतो.
📝 स्पष्टीकरण: “असावा” कारण अन्य कारणही शक्य.*

7. जर सर्व डॉक्टर सुशिक्षित असतील, आणि रमेश डॉक्टर असेल,
तर रमेश सुशिक्षित आहे का?
👉 उत्तर: हो

8. काही झाडे फुले देतात.
सर्व फुले सुंदर असतात.
तर काही झाडे सुंदर आहेत का?
👉 उत्तर: हो

9. सर्व पोलीस शिस्तप्रिय असतात.
काही शिस्तप्रिय लोक पोलीस नाहीत.
तर सर्व शिस्तप्रिय पोलीस आहेत का?
👉 उत्तर: नाही

10. “शिक्षक वर्गात बोलत आहेत.”
तर आपण काय निष्कर्ष काढू शकतो?
👉 उत्तर: वर्गात शिक्षक उपस्थित आहेत.

---

🔹 ३. विधान व निष्कर्ष (Statement & Conclusion)

11. विधान: सर्व विद्यार्थी हुशार आहेत.
निष्कर्ष: (1) काही विद्यार्थी हुशार आहेत.
👉 उत्तर: बरोबर
📝 स्पष्टीकरण: “सर्व” असल्यास “काही” नेहमीच अंतर्भूत असते.*

12. विधान: काही फुले लाल आहेत.
निष्कर्ष: सर्व फुले लाल आहेत.
👉 उत्तर: चुकीचे

13. विधान: सर्व मासे पाण्यात राहतात.
निष्कर्ष: पाण्यात राहणारे सर्व मासे आहेत.
👉 उत्तर: चुकीचे

14. विधान: काही मुली डॉक्टर आहेत.
निष्कर्ष: काही डॉक्टर मुली आहेत.
👉 उत्तर: बरोबर

15. विधान: काही पुस्तके महाग आहेत.
निष्कर्ष: सर्व पुस्तके स्वस्त नाहीत.
👉 उत्तर: बरोबर

---

🔹 ४. तर्काधारित क्रम / Code Logic

16. A = 1, B = 2, C = 3 तर CAT = ?
👉 उत्तर: 3 + 1 + 20 = 24

17. जर 2 = 6, 3 = 12, 4 = 20 तर 5 = ?
👉 उत्तर: 30
📝 स्पष्टीकरण: गुणाकार (n × (n+1)).*

18. जर PENCIL = 64, BOOK = 49 तर PEN = ?
👉 उत्तर: 27 (कदाचित अक्षरांवर आधारित वर्ग/घन पद्धत)*

19. जर 7×8 = 56 आणि 8×9 = 72 तर 9×10 = ?
👉 उत्तर: 90

20. जर 10 → 100, 5 → 25, 8 → ?
👉 उत्तर: 64

---

🔹 ५. तर्कसंगत क्रम (Logical Sequence)

21. खालील योग्य क्रम लावा:
शिक्षण, प्रवेश, परीक्षा, निकाल, प्रमाणपत्र
👉 उत्तर: प्रवेश → शिक्षण → परीक्षा → निकाल → प्रमाणपत्र

22. पाऊस, ढग, वीज, गडगडाट, ओलावा
👉 उत्तर: ढग → वीज → गडगडाट → पाऊस → ओलावा

23. जन्म, बाल्य, तरुण, प्रौढ, वृद्ध
👉 उत्तर: जन्म → बाल्य → तरुण → प्रौढ → वृद्ध

24. सकाळ, दुपार, संध्याकाळ, रात्र
👉 उत्तर: सकाळ → दुपार → संध्याकाळ → रात्र

25. बी, अंकुर, रोप, झाड, फळ
👉 उत्तर: बी → अंकुर → रोप → झाड → फळ

---

🔹 ६. कारण व परिणाम (Cause & Effect)

26. कारण: पाऊस आला
परिणाम: शेतात पाणी साचले
👉 उत्तर: बरोबर संबंध

27. कारण: विजेचा पुरवठा बंद झाला
परिणाम: लाईट बंद पडली
👉 उत्तर: बरोबर संबंध

28. कारण: विद्यार्थी अभ्यास करत नाहीत
परिणाम: निकाल खराब लागतो
👉 उत्तर: योग्य कारण-परिणाम संबंध

29. कारण: ताप आला
परिणाम: औषध घेतले
👉 उत्तर: योग्य संबंध

30. कारण: पेट्रोल संपले
परिणाम: वाहन बंद पडले
👉 उत्तर: बरोबर

---

🔹 ७. तर्कविचार (Deductive Reasoning)

31. सर्व माणसे मरण पावतात.
राजू माणूस आहे.
तर राजू मरण पावेल का?
👉 उत्तर: हो

32. काही खेळाडू डॉक्टर आहेत.
सर्व डॉक्टर वाचनप्रिय आहेत.
तर काही खेळाडू वाचनप्रिय आहेत का?
👉 उत्तर: हो

33. सर्व पक्षी पंख असतात.
कावळ्याला पंख आहेत का?
👉 उत्तर: हो

34. सर्व गाड्या इंजिनवर चालतात.
बस इंजिनवर चालते का?
👉 उत्तर: हो

35. सर्व माणसे विचार करतात.
स्मार्ट माणसे विचार करत नाहीत.
👉 उत्तर: चुकीचे

---

🔹 ८. तर्कसंगत जोडी (Logical Pair)

36. डॉक्टर : औषध :: शिक्षक : ?
👉 उत्तर: ज्ञान

37. पेन : लेखन :: ब्रश : ?
👉 उत्तर: चित्रकला

38. न्यायाधीश : न्याय :: पोलिस : ?
👉 उत्तर: शिस्त

39. पुस्तक : वाचन :: अन्न : ?
👉 उत्तर: खाणे

40. सूर्य : प्रकाश :: चंद्र : ?
👉 उत्तर: थंडावा

---

🔹 ९. तर्कसंगत प्रश्न (Logical Situation)

41. जर सर्व झाडे हिरवी असतात आणि हे झाड हिरवे नाही,
तर ते झाड आहे का?
👉 उत्तर: नाही

42. सर्व मुलगे विद्यार्थी आहेत.
काही विद्यार्थी मुली आहेत.
तर काही मुली मुलगे आहेत का?
👉 उत्तर: नाही

43. काही कुत्री काळी आहेत.
सर्व काळी प्राणी कुत्रे नाहीत.
👉 उत्तर: बरोबर

44. काही फुले गंधहीन आहेत.
सर्व गंधहीन वस्तू फुले नाहीत.
👉 उत्तर: बरोबर

45. सर्व शिक्षक शिक्षण देतात.
रमेश शिक्षक नाही.
तर रमेश शिक्षण देतो का?
👉 उत्तर: आवश्यक नाही

---

🔹 १०. दृश्य तर्क / Miscellaneous

46. 2, 4, 8, 16, ?
👉 उत्तर: 32

47. 5, 10, 15, 20, ?
👉 उत्तर: 25

48. 100, 90, 80, 70, ?
👉 उत्तर: 60

49. A, D, G, J, ?
👉 उत्तर: M (दर तिसरे अक्षर)

50. 1, 3, 6, 10, 15, ?
👉 उत्तर: 21 (त्रिकोणी क्रम – +2, +3, +4, +5...)

---

📍 “तर्क व अनुमान बुद्धिमत्ता चाचणी” या विभागाचा उद्देश —

• विचारसरणीतील तर्कशुद्धता तपासणे

• कारण-परिणाम ओळखणे

• निष्कर्ष अचूकपणे मांडणे

• विचारसुसंगती (Analytical Thinking) विकसित करणे

📖 दररोज १०–१५ प्रश्न सोडवण्याचा सराव केल्यास Logical Reasoning / तर्कशक्ती भागात १० पैकी ९ गुण मिळवता येतात.