जागतिक अर्थव्यवस्था – IMF, World Bank, WTO

📚 स्पर्धा परीक्षा तयारीसाठी महत्वाचे सामान्य ज्ञान प्रश्नोत्तरे..!

      इतिहास, भूगोल, विज्ञान, राज्यघटना, भाषा, गणित, बुद्धिमत्ता, व चालू घडामोडी, या सर्व विषयांचा सराव साठी महत्त्वाचे सर्व प्रश्न येथे मिळवा.

  दररोज अपडेट होणारे प्रश्न व सोपे उत्तरांसह स्पष्टीकरण.

👉 अभ्यास करा, आत्मविश्वास वाढवा आणि यश मिळवा..!

#स्पर्धापरीक्षा #सामान्यज्ञान #GK #StudyTips #CurrentAffairs #ExamPreparation

भाग १: IMF (अंतरराष्ट्रीय मुद्रा निधी)

1. प्रश्न: IMF म्हणजे काय?
   उत्तर: IMF म्हणजे International Monetary Fund — जागतिक वित्तीय संस्था जी सदस्य देशांना चलनवाढ, समतोल चालू खाती समस्या, वित्तीय स्थिरता इत्यादी बाबींमध्ये मदत करते.

2. प्रश्न: IMF चे मुख्य उद्देश्य काय आहेत?
   उत्तर: चलन व्यवस्थापन, आर्थिक स्थिरता राखणे, सदस्य देशांना तात्पुरते ऋण देणे, दर विनिमय धोरणांचा सल्ला देणे.

3. प्रश्न: IMF सदस्यत्व कसे प्राप्त होतात?
   उत्तर: देश आपले प्रस्ताव सादर करून, आवश्यक कोटा (quota) भरणे आवश्यक आहे.

4. प्रश्न: IMF मध्ये “Quota” म्हणजे काय?
   उत्तर: प्रत्येक देशाला दिलेली आर्थिक भागीदारी — कोटा त्याच्या मतशक्तीसाठी आधार तसेच देणगी आणि कर्ज क्षमता ठरवते.

5. प्रश्न: IMF ने कर्ज देताना कोणत्या अटी (conditionality) लावतात?
   उत्तर: व्यवहार सुधारणे, शासकीय खर्च नियंत्रण, आर्थिक-धोरण सुधारणा, मुद्रा लॉकडाऊन इत्यादी.

6. प्रश्न: IMF चे मुख्य वित्तीय उपकरणे कोणती आहेत?
   उत्तर: Stand‑by arrangements, Extended Fund Facility, Rapid Financing Instrument, Poverty Reduction and Growth Trust.

7. प्रश्न: IMF च्या “Surveillance” म्हणजे काय?
   उत्तर: सदस्य देशांच्या आर्थिक धोरणांचे निरीक्षण करण्याची प्रक्रिया — आर्थिक धोरण व चलन धोरणांचे पुनरावलोकन.

8. प्रश्न: IMF चा “Special Drawing Rights (SDR)” काय आहे?
   उत्तर: आंतरराष्ट्रीय आरक्षित चलन एकक — ज्याचा वापर सदस्य देश देवाणघेवाणीत करू शकतात.

9. प्रश्न: IMF मध्ये भारताचा कोटा व मतशक्ती किती आहे (सुमारे)?
   उत्तर: भारताचा कोटा आणि मतशक्ती कमी ते मध्यम स्तरावर आहे (प्रत्येक वेळ कोटा अपडेट होतो).

10. प्रश्न: IMF ने “Extended Fund Facility (EFF)” कधी वापरते?
    उत्तर: दीर्घकालीन अडचणींना — जसे की स्थिर आर्थिक सुधारणा चालवण्यासाठी.

11. प्रश्न: IMF “Stand‑by Arrangement” म्हणजे काय?
    उत्तर: अल्पकालीन वित्तीय मदत देण्याची योजना, जेव्हा देशांना तात्काळ निधीची गरज असते.

12. प्रश्न: IMF कर्जाच्या “program review” म्हणजे काय?
    Antwort: दिलेल्या अटींचे पालन करणं तपासणे; पुढील निधी آزاد करण्याआधी पुनरावलोकन करण्याची प्रक्रिया.

13. प्रश्न: IMF चा “Conditionality criticism” म्हणजे काय?
    उत्तर: IMF च्या अटींमुळे काही वेळा कठोर वित्तीय उपाय लादले जातात ज्यामुळे सामाजिक व आर्थिक दबाव वाढतो.

14. प्रश्न: “IMF quota reform” का आवश्यक आहे?
    उत्तर: कारण काही देशांनी अर्थव्यवस्था वाढवली पण त्यांच्या मतशक्ती अद्याप कमी आहेत — बराबर वाटणी आवश्यक आहे.

15. प्रश्न: IMF च्या मुख्य निर्णय घेणारी संस्था कोणती आहे?
    उत्तर: Board of Governors आणि Executive Board.

16. प्रश्न: IMF चा “lender of last resort” म्हणून रोल काय आहे?
    उत्तर: बँका प्रमाणेच, IMF संकटग्रस्त देशांना तात्काळ निधी पुरवू शकते.

17. प्रश्न: IMF आणि विश्व बँकेमधील फरक काय आहे?
    उत्तर: IMF चालू खाती व चलन समस्या हाताळते; विश्व बँक विकास प्रकल्पांसाठी निधी देते.

18. प्रश्न: IMF ने “Rapid Financing Instrument (RFI)” कधी सुरू केले?
    उत्तर: तात्काळ वित्तीय मदतीसाठी — उद्‌हाहरणार्थ, नैसर्गिक आपत्ती किंवा आर्थिक झटका आल्यावर.

19. प्रश्न: IMF “Poverty Reduction and Growth Trust (PRGT)” कशासाठी आहे?
    उत्तर: कमी उत्पन्न देशांना सवलतीच्या दराने किंवा अनुदान स्वरूपात कर्ज देणे.

20. प्रश्न: IMF च्या “Balance of Payments support” कार्यक्रम काय आहे?
    उत्तर: देशाच्या चालू व्यवहार घाटे (current account deficits) दूर करण्यासाठी निधी मदत.

---

भाग २: World Bank (विश्व बँक)

21. प्रश्न: विश्व बँक म्हणजे काय?
    उत्तर: विकासशील देशांना बांधकाम, समुद्री, शिक्षण, आरोग्य इत्यादी प्रकल्पांसाठी आर्थिक व तांत्रिक मदत देणारी संस्था.

22. प्रश्न: विश्व बँकेचा मुख्य भाग कोणता आहे?
    उत्तर: IBRD (International Bank for Reconstruction and Development) आणि IDA (International Development Association).

23. प्रश्न: IBRD आणि IDA मधला फरक काय आहे?
    उत्तर: IBRD मधील देशांना मध्यम उत्पन्न देशांसाठी कर्ज; IDA अत्यंत कमी उत्पन्न देशांसाठी अनुदान किंवा सवलतीचे कर्ज.

24. प्रश्न: World Bank चा “International Finance Corporation (IFC)” भूमिका काय आहे?
    उत्तर: खाजगी क्षेत्रात गुंतवणूक करणे, व्यवसाय प्रोत्साहन करणे.

25. प्रश्न: “World Bank Group” मध्ये किती संस्था आहेत?
    उत्तर: पाच संस्था — IBRD, IDA, IFC, MIGA, ICSID.

26. प्रश्न: World Bank प्रकल्प निधीसाठी “World Bank Projects & Operations” काय करतात?
    उत्तर: प्रकल्पांचे तपशील प्रकाशित करणे, कर्ज अटी, परिणाम मोजणे.

27. प्रश्न: विश्व बँकाचा “Conditionality” म्हणजे काय?
    उत्तर: कर्ज किंवा पैसे देतानाचे अटी — आर्थिक सुधारणांवर आधारित उपाय, धोरण बदलणे इत्यादी.

28. प्रश्न: World Bank कशाप्रकारे निधी उपलब्ध करतो?
    उत्तर: सदस्य राष्ट्रांची निधी देणगी, बाँड जारी करून निधी गोळा करणे.

29. प्रश्न: World Bank चा “Learning and Knowledge sharing” रोल काय आहे?
    उत्तर: विकास प्रकल्पांचे अनुभव देवाणे, धोरण सल्ला, संशोधन प्रकाशने.

30. प्रश्न: विश्व बँकेचा “Country Partnership Framework (CPF)” म्हणजे काय?
    उत्तर: प्रत्येक देशासाठी 3–5 वर्षांचा धोरणात्मक विकास कार्यक्रमाचा आराखडा.

31. प्रश्न: विश्व बँकेच्या प्रकल्पांची “Social safeguards” / पर्यावरणीय अटी का असतात?
    उत्तर: सामाजिक व पर्यावरणीय परिणाम नीट पाहणे, हानी रोखणे, प्रभावित लोकांची भरपाई.

32. प्रश्न: “World Bank Doing Business Report” किंवा “Ease of Doing Business” रिपोर्टची भूमिका काय आहे?
    उत्तर: देशातील व्यावसायिक वातावरणाची तुलना व सुधारणा दिशादर्शक.

33. प्रश्न: India मध्ये World Bank ने केलेल्या काही महान प्रकल्पांचे उदाहरण द्या.
    उत्तर: (उदाहरणार्थ) ग्रामीण विकास प्रकल्प, स्वच्छता मिशन उपक्रम, सार्वजनिक आरोग्य प्रकल्प.

34. प्रश्न: World Bank च्या “Global Practice” विभाग म्हणजे काय?
    उत्तर: विषय-आधारित विभाग — शिक्षा, स्वास्थ्य, पायाभूत सुविधा, कृषी इत्यादी.

35. प्रश्न: World Bank आणि IMF सहकार्य कसे करतात?
    उत्तर: धोरण सल्ला, पुनर्रचना कार्यक्रम, संयुक्त अध्ययन, सहाय्यता कार्यक्रम. IMF+1

36. प्रश्न: World Bank च्या सुधारणा समस्या काय आहेत?
    उत्तर: निर्णय प्रक्रियेत समानता नसणे, पारदर्शकतेचा अभाव, बौद्धिक दबाव.

37. प्रश्न: World Bank चा “Debt sustainability analysis” म्हणजे काय?
    उत्तर: देशाच्या कर्जक्षमता तपासणे — कर्ज वाढू नये व परतफेड शक्य राहावी हे सुनिश्चित करणे.

38. प्रश्न: विश्व बँकेच्या “Results Framework” म्हणजे काय?
    उत्तर: प्रकल्पाचे उद्दिष्ट व परिणाम मोजण्यासाठी मेट्रिक्स सेट करणे.

39. प्रश्न: World Bank ने “Poverty and Shared Prosperity Report” का प्रकाशित केली?
    उत्तर: गरिबी कमी करण्याचा प्रगती दर, आर्थिक विषमता तपासणे.

40. प्रश्न: World Bank च्या “Knowledge products” (reports, डेटा) का महत्त्वाचे आहेत?
    उत्तर: धोरण निर्धारण, अभ्यास, जागतिक तुलना, सरकार व शास्त्रज्ञांसाठी संदर्भ.

---

भाग ३: WTO (World Trade Organization / जागतिक व्यापार संघटना)

41. प्रश्न: WTO म्हणजे काय?
    उत्तर: World Trade Organization — जागतिक व्यापार नियम बनवणारी संस्था, वाद निवारण कार्य करते.

42. प्रश्न: WTO ची स्थापना कधी झाली?
    उत्तर: 1 जानेवारी 1995 रोजी.

43. प्रश्न: WTO पूर्वीची संस्था कोणती होती?
    उत्तर: GATT (General Agreement on Tariffs and Trade) — WTO ने GATT ला बदलले.

44. प्रश्न: WTO चे मुख्य उद्देश्य काय आहेत?
    उत्तर: व्यापार मुक्त करणे, व्यापार वाद निवारण, सदस्य देशांच्या व्यापार धोरणे तपासणे.

45. प्रश्न: WTO सदस्यत्वाची अट काय आहे?
    उत्तर: GATT चे नियम मान्य करणे, व्यापार धोरणे WTO नियमांस अनुरूप करणे.

46. प्रश्न: WTO च्या “Most Favoured Nation (MFN)” तत्त्वाचा अर्थ काय आहे?
    उत्तर: एक सदस्याला दिलेले व्यापार सवलत सर्व सदस्यांना समान द्यावी.

47. प्रश्न: WTO च्या “National Treatment” तत्त्वाचा अर्थ काय आहे?
    उत्तर: परदेशी वस्तू व स्थानिक वस्तू यांना समान वागणूक द्यावी.

48. प्रश्न: WTO चा “Dispute Settlement Mechanism (DSM)” काय आहे?
    उत्तर: सदस्य देशांमध्ये व्यापार वाद सोडवण्यासाठी न्यायालयीन प्रक्रिया.

49. प्रश्न: WTO च्या “Trade Policy Review” काय आहे?
    उत्तर: वेळोवेळी सदस्य देशांची व्यापार धोरणे तपासणे व अहवाल देणे.

50. प्रश्न: WTO च्या “Doha Development Agenda” म्हणजे काय?
    उत्तर: विकासशील देशांचे हित लक्षात घेऊन व्यापार सुधारणा करण्याचे मंच.

51. प्रश्न: WTO मध्ये “Tariff bindings” म्हणजे काय?
    उत्तर: सदस्य देशांनी केलेली शु्क्र दर मर्यादा — त्यापेक्षा अधिक कर लादू शकत नाहीत.

52. प्रश्न: WTO मध्ये “Non‑tariff barriers (NTBs)” म्हणजे काय?
    उत्तर: कोटा, सब्सिडी, आयात परवानगी, मानके इत्यादी जो व्यापार प्रतिबंध करतात.

53. प्रश्न: WTO मध्ये “Safeguards” म्हणजे काय?
    उत्तर: एखाद्या वस्तूवर अस्थायी प्रतिबंध लागू करणे जेव्हा देशाच्या उत्पादनाला इजा होऊ शकते.

54. प्रश्न: WTO उपसमूह किंवा परिषद (councils) कोणकोण आहेत?
    उत्तर: Council for Trade in Goods, Services, TRIPS, Dispute Settlement Body, General Council.

55. प्रश्न: WTO च्या “Trade in Services” करार कोणत्या नावाने ओळखला जातो?
    उत्तर: GATS (General Agreement on Trade in Services).

56. प्रश्न: WTO च्या “Trade‑Related Aspects of Intellectual Property Rights” करार काय आहे?
    उत्तर: TRIPS — बौद्धिक मालमत्ता अधिकार व त्यांच्या व्यापार संबंधित नियम.

57. प्रश्न: WTO व भारत यांच्यातील विवाद उदाहरण द्या.
    उत्तर: भारताच्या शर्करा अनुदानावरील WTO विवाद; मासेमारी अनुदान विवाद इ.

58. प्रश्न: WTO सुधारणा (reforms) का आवश्यक आहे?
    उत्तर: निर्णय प्रक्रिया जी सुधारावी लागते, विकासशील देशांचा आवाज अधिक द्यावा, वाद प्रक्रियेला वेग देणे.

59. प्रश्न: WTO अंतर्गत “plurilateral agreements” म्हणजे काय?
    उत्तर: काही सदस्य देशांच्या समूहात केलेले करार, सर्व नसेल तरी.

60. प्रश्न: WTO च्या “Aid for Trade” कार्यक्रमाचा हेतू काय आहे?
    उत्तर: विकासशील देशांना व्यापार क्षमतांचा विकास करण्यासाठी तांत्रिक व आर्थिक मदत करणे.

61. प्रश्न: WTO अंतर्गत “Trade Facilitation Agreement (TFA)” काय आहे?
    उत्तर: सीमा प्रक्रियांचे साधीकरण, कस्टम प्रक्रियांचे सुलभता — व्यापार सुलभ करणे.

62. प्रश्न: WTO व IMF / World Bank यांचे एकत्रित कार्य कसे होते?
    उत्तर: व्यापार धोरण व आर्थिक धोरणांची सुसंगती राखणे, संयुक्त अहवाल, विकास धोरण सल्ला. IMF+1

63. प्रश्न: WTO सदस्य देशांना “notification obligations” म्हणजे काय?
    उत्तर: व्यापार धोरणे बदलताना WTO ला सूचित करण्याची जबाबदारी.

64. प्रश्न: WTO मध्ये “Green Goods Agreement” किंवा पर्यावरणीय व्यापार करार कसा विचार केला जातो?
    उत्तर: हरित तंत्रज्ञानावर कमी शुल्क, व्यापार प्रोत्साहन, पर्यावरणीय वस्तूंना व्यापार सुलभता.

65. प्रश्न: WTO च्या “Dispute Settlement Understanding (DSU)” काय आहे?
    उत्तर: WTO वाद संबंधी नियम व प्रक्रियांचा आधार (नियमानुसार अर्ज कसे करावेत, पॅनल, अपील इ.).

66. प्रश्न: WTO अंतर्गत “Special and Differential Treatment (SDT)” म्हणजे काय?
    उत्तर: विकासशील देशांना सवलत व अतिरिक्त अधिकार देणे (उदाहरणार्थ, संक्रमण काळ).

67. प्रश्न: WTO च्या “Trade in Goods Agree­ment (GATT)” महत्व काय आहे?
    उत्तर: व्यापार वस्तूवरील शु्क्र दर घटविण्याचे, व्यापार मुक्तीसाठी मूलभूत करार.

68. प्रश्न: WTO च्या “Agriculture Agreement” मुख्य बाबी कोणत्या आहेत?
    उत्तर: उत्पादन वस्तू, उपसिदी मर्यादा, बाजार प्रवेश, आश्रय कार्यक्रम.

69. Прashन: WTO व European Union / USA मधील “Tariff Dispute” उदाहरण द्या.
    उत्तर: शस्य उपसिदी विवाद, इस्पात / अॅल्युमिनियम कस्टम्स आदि.

70. प्रश्न: WTO च्या सुधारणा प्रस्तावांमध्ये “Appellate Body” समस्या कशी आहे?
    उत्तर: USA च्या विरोधामुळे appellate body कार्य थांबलेले आहे — वाद प्रक्रिया अडकलेली.

71. प्रश्न: WTO च्या “Trade Restrictiveness Index (TRI)” म्हणजे काय?
    उत्तर: देशाच्या व्यापार प्रतिबंधांची मोजणी — कशाप्रमाणे तो बंदिशी आहे हे दाखवणारा निर्देशांक.

72. प्रश्न: WTO व समकालीन व्यापार युद्ध (trade wars) यांच्यात संबंध काय आहे?
    उत्तर: नवनवीन व्यापार प्रतिबंध WTO नियमांच विरोध करतात, वाद निर्माण होतात.

73. प्रश्न: WTO सदस्यत्व नसलेले देशांना कोणते अडथळे येतात?
    उत्तर: व्यापार सवलती नाहीत, व्यापार विवाद निवारणात भाग नाही, बाजार प्रवेश कठीण.

74. प्रश्न: WTO च्या “Review of Trade Policies” अहवाल भारतासाठी कसा महत्त्वाचा आहे?
    उत्तर: भारताची व्यापार धोरणे बाहेरच्या देशांनी तपासतात, सुधारणा सुचतात.

75. प्रश्न: WTO च्या “Most Favoured Nation (MFN)” व “Preferential Trade Agreements (PTAs)” यांच्यातील तणाव काय आहे?
    उत्तर: MFN तत्त्वानुसार सर्व सदस्यांना समान वागणूक; PTAs काही देशांना विशेष लाभ देतात.

76. प्रश्न: WTO च्या “E‑commerce moratorium” म्हणजे काय?
    उत्तर: डिजिटल वस्तू/डेटा ट्रान्समिशन वर आयात शुल्क ठेऊ न लागण्याचा निर्णय; किंवा न नव्याने रूपरेषा ठरवणे.

77. प्रश्न: WTO अंतर्गत “Trade Remedies” म्हणजे काय?
    उत्तर: Anti-dumping, Countervailing duties, Safeguards — व्यापार संरक्षण उपाय.

78. प्रश्न: WTO च्या “Most Favoured Nation exemption” कोणत्या स्थितीत लागू होऊ शकतो?
    उत्तर: PTA / FTA मध्ये — सदस्यांना विशेष सुविधा द्यावी, पण ती इतर सदस्यांस देखील एकसमान द्यावी.

79. प्रश्न: WTO च्या “Rules vs Power Politics” या तर्काचा अर्थ काय?
    उत्तर: बड्या देशांनी नियमांमध्ये दबाव टाकल्यामुळे शक्तिमत्ता व प्रभुत्व वाढते.

80. प्रश्न: WTO व भारतातील “Farm Subsidy Disputes” यांचे तपशील?
    उत्तर: भारतवर इतर देशोंनी WTO मध्ये तोटा सांगितला की भारताच्या कृषी उपसिदी WTO नियमांचे उल्लंघन करते.